Chán ăn có thể xảy ra ở trẻ em, người lớn. Có nhiều nguyên nhân: do chuyển hóa kém, rối loạn chuyển hóa, đường tiêu hóa, bệnh tật (như bệnh về gan); đôi khi do độ tuổi (trẻ thích tập đi tập nói hơn ăn); cũng có khi do sinh hoạt (ham chơi, làm việc bỏ bữa); cũng có khi bị ức chế vì một lý do nào đó (chế độ ăn không thích hợp, bị ép buộc ăn, không hứng thú). Có người cho rằng không có thuốc chữa chán ăn, chữa không hiệu quả nhưng thực tế có loại thuốc này và dùng chúng kích thích việc thèm ăn là cần thiết.
Có những thuốc thuốc nên dùng, nhưng cũng những thuốc không nên dùng
tuy nhiên vẫn có mặt trên thị trường do để dùng cho mục đích
khác.
Những thuốc nên dùng
Lysin:
Là acid amin cần thiết, con người không thể tổng hợp được mà lấy từ
thức ăn, lysin có trong thịt, đặc biệt là thịt đỏ(bò, lợn, cừu, gia
cầm), trong phô mai, trong một số loài cá như: cá tuyết cá mòi và trong
một số hạt. Tính trong 100g thực phẩm thì trứng có 1.070mg; thịt bò thịt
nạc, tôm đồng, cá nạc có từ 1400 - 1500mg; đậu xanh có 1.150mg; đậu
nành 1.970mg; lạc 990mg lysin. Khi đun nấu lysin mất đi khá nhiều. Ví dụ
đun ngũ cốc làm mất đi 80% hàm lượng lysin. Nhu cầu lysin mỗi ngày
(tính bằng mg/kg) ở trẻ nhỏ cao hơn ở người lớn cụ thể là trẻ sơ sinh 3 -
4 tháng là 103 trẻ 2 tuổi là 64 trẻ 10 - 12 tuổi là 44 - 60 trong khi
người lớn chỉ 12. Trong sữa mẹ có lysin, trẻ bú mẹ thường có đủ lysin.Từ
khi trẻ ăn dặm, nếu chọn thực phẩm không loại giàu lysin, chế biến
không đúng (đun ở nhiệt độ cao kéo dài) sẽ dẫn tới trẻ thiếu lysin.
Lysin
kích thích sự thèm ăn.
Lysin tham gia vào nhiều quá trình chuyển hóa
trong đó có vai trò trò giúp hấp thụ Ca++ và tạo collagen, một thành
phần căn bản làm thành mạng lưới cho mô liên kết, da, xương giúp cho
trẻ chóng lớn. Việc chuyển hóa của lysin lại đòi hỏi có các yếu tố
chuyển hóa khác như vitamin B1,B6,B2, PP acid glutamic và sắt. Trên động
vật, nhiều thử nghiêm cho thấy thiếu lysin thì dẫn đến suy giảm miễn
dịch. Khi thiếu lysin hay thiếu các yếu tố chuyển hóa lysin thì trẻ sẽ
sẽ biếng ăn, chậm lớn, suy giảm sức đề kháng. Nếu được bổ sung lysin
thì ở trẻ thiếu cân, tốc độ tăng cân sẽ cao gấp 2,5 lần; ở trẻ biếng
ăn, tốc độ tăng cân cao hơn 40% so với giai đoạn mà các trẻ này không
được bổ sung lysin.
Liều lysin cần bổ sung cho trẻ mỗi ngày: trẻ dưới 4kg là 250mg và
trẻ trên 4kg là 500mg. Liều này không gây độc. Tuy nhiên, cần lưu ý
rằng lysin còn là một loại chống nhiễm kiềm nên việc dùng vượt quá liều
và kéo dài có thể gây nhiễm acid huyết.
Lysin dùng cho trẻ biếng ăn thường chế dưới dạng sirô có phối hợp với
vitamin B1 - B6 C - A - D và muối khoáng. Khi dùng sản phẩm này thì
không dùng các sản phẩm khác chứa vitamin A - D để tránh thừa hai
vitamin này. Lysin còn có dạng viên 200mg, dạng ống tiêm 30mg trong đó
có phối hợp với tryptophan, vitamin B12 dùng cho trẻ và người lớn bị
thiếu máu
Taurin:
Trong một số thức ăn đồ uống của trẻ như nước tăng lực, sữa thường có
bổ sung taurin. Có nhiều quảng cáo cho taurin là thuốc chữa biếng ăn
nhưng không phải như vậy.
Taurin được gọi là một acid amin nhưng thực sự không giống như các
acid amin khác vì chỉ có chức amin và chức sulfonic (được coi như acid)
nhưng không có chức carboxyl như các acid amin khác
Taurin là một thành phần chính của mật, có thể tìm thấy trong ruột già trong các mô của nhiều loại động vật kể cả con người.
Taurin kết hợp với các acid mật, glycin; tham gia vào nhiều quá trình
chuyển hóa quan trọng: có nồng độ cao trong các mô, trên võng mạc, bạch
cầu và được xem là chất chống oxy hóa, bảo vệ cơ thể trước các chất
phóng xạ. Hỗ trợ cho sự phát triển bình thường của hệ thần kinh trung
ương, chức năng của hệ tim mạch, chức năng của hệ cơ xương, hệ thị lực
trước cũng như sau sinh. Nếu trẻ mới sinh không có đủ lượng taurin cần
thiết thì rất dễ bị tổn thương võng mạc, hạn chế sự phát triển của cơ
quan tiếp nhận ánh sáng, làm suy yếu thị lực, dẫn đến giảm hay mất khả
năng nhìn. Đây là vai trò không thể thay thế được. Ngoài ra, còn có khả
năng bảo vệ ngăn ngừa một số chất độc hại do chính cơ thể sinh ra. Thử
nghiệm cho hay bổ sung một lượng thích hợp taurin vào khẩu phần ăn sẽ
có thể đề phòng được sự kích thích gây tổn hại hệ thần kinh, phòng được
xơ vữa động mạch, không làm tăng lipid.
Trong sữa mẹ có taurin. Trong cơ thể taurin tập trung ở xương và
thần kinh. Taurin trong sữa mẹ giúp cho sự phát triển bình thường của
trẻ.
Khi dùng các loại sữa có bổ sung taurin cần chú ý đến liều dùng để
tránh thiếu, thừa taurin làm mất cân bằng chuyển hóa taurin và các
amin khác. Trong sữa non lượng taurin là 41,3 7,1mmol/100ml, trong sữa
7 ngày sau sinh lượng taurin là 33,7 2,81mmol/100ml. Lượng taurin
trong sữa mẹ của người ăn chay tuy thấp hơn lượng taurin ở người bình
thường nhưng vẫn cao gấp 30 lần lượng taurin trong sữa bò. Điều này
chứng tỏ sữa mẹ là nguồn cung cấp taurin tốt cho trẻ, khó có loại sữa
động vật nào có thể thay thế được.
Hydrposol polivitamin:
Là biệt dược chứa nhiều vitamin trong đó có vitamin A. Làm tăng cường
chuyển hóa ăn ngon miệng.Tuy nhiên đây là hỗn hợp vitamin đậm đặc. Phải
uống đúng liều thì lúc đầu có hiêu lực chống chán ăn tạm thời song khi
dùng quá liều và /hoặc kéo dài sẽ thừa vitamin trong đó có vitamin A,
vitamin D lại gây chán ăn.
Loại dùng phổ biến nhất là Hydrosol polyvitamin, thuốc giọt, đóng
lọ 85ml; kế đến là Hydrosol polyvitamin, siro, đóng lọ 85ml. Trẻ em
dưới 24 tháng: uống thuốc giọt 25 giọt/ngày hay uống siro 1/2 thìa cà
phê/ngày. Trẻ em trên 24 tháng: uống thuốc giọt 50 giọt/ngày hay uống
sirô 1 thìa cà phê/ ngày.
Chú ý: thuốc giọt thường có ống nhỏ giọt kèm theo. Kẹp nhẹ ống chứa
thuốc bằng ngón chỉ và ngón trỏ để thuốc chảy thành giọt (đếm được, đếm
đúng số giọt). Không kẹp mạnh ống chứa thuốc giữa ngón tay cái và tay
chỉ hay trỏ làm cho thuốc chảy thành dòng (không đếm được giọt, gây quá
liều).
Ngoài ra, còn có Hydrosol polyvitamin, viên nang, mỗi nang có:
vitamin A(500IU) - vit B1 (2mg) - riboflavin (1,5mg) - pyridoxin (2mg)
- pantetonat (4mg) - vit C (50mg) - vit D (1.000IU) - Vit E (2mg) - vit
PP (10mg). Cứ 2ml thuốc giọt hay 5ml sirô mới ứng với 1 viên nang.
Hydrosol polyvitamin, tiêm bắp, ống 2ml, lọ 20ml. Cứ 2ml ứng với 1 viên
nang. Hai loại này chỉ dành dùng cho trẻ lớn tuổi (biết uống viên nang)
hoặc không uống được (phải tiêm).
Những thuốc không nên dùng
Cycloheptadin:
Trước đây dùng chữa chán ăn (biệt dược peritol). Nay không dùng nữa
vì gây buồn ngủ, mất tập trung, lú lẫn, ảo giác; giữ nước gây béo giả,
gây nhầm tưởng lên cân, gây khô miệng, hoa mắt, nôn, sẩn, nhức đầu. Với
trẻ nhỏ, làm chậm sự hoàn thiện não, dùng kéo dài có hại cho sự phát
triển trí tuệ. Có thể lúc đầu gây thèm ăn, ăn ngon nhưng về sau lại gây
chán ăn.
Bộ Y tế đã cấm dùng cycloheptadin chữa chán ăn nhưng biệt dược chứa
cycloheptadin vẫn còn trên thị trường để dùng cho các mục đích khác như:
chống dị ứng (mày đay, viêm da, viêm mũi nhức đầu vận mạch), đặc biệt
trong sốt cỏ khô; điều trị các cơn ác mộng bao gồm cả cơn ác mộng liên
quan đến căng thẳng sau chấn thương; dùng trong hội chứng serotonin (một
hội chứng xảy ra khi dùng các chất ức chế sự tái hấp thu chọn lọc
serotonin (SSRI) và chất MAOI hay trong trường hợp hyperserotonin do
khối u carcinoid; dùng phòng và chống nhức nửa đầu ở trẻ em và thanh
thiếu niên; dùng làm giảm rối loạn chức năng tình dục do SSRI gây ra;
dùng làm giảm mồ hôi do thuốc gây ra; dùng giảm hội chứng nôn theo chu
kỳ.
Ngoài việc cấm dùng chữa chán ăn, khi dùng cycloheptadin cho các mục
đích khác cũng cần biết cycloheptadin có các chống chỉ định với:
glaucoma - loét dạ dày tá tràng - phù nề, ứ nước tiểu - cơn hen nặng.
Cân nhắc với người có thai cho con bú.
Hydrocortison:
Trước có dùng hydrocortison để chữa chán ăn vì chúng tăng cường
chuyển hóa, làm tiết nhiều dịch vị ở dạ dày, gây cảm giác đói, ăn ngon,
giữ nước, làm béo giả (nhầm tưởng là lên cân). Nhưng thuốc lại gây nhiều
tác dụng phụ nguy hại, với trẻ em có thể gây ra các tổn thương không
hồi phục. Nay không còn dùng nữa.
Insulin
Trước có dùng insulin để chữa chán ăn vì insulin làm tăng hấp thu
và chuyển hóa đường của tế bào, hạ đường huyết, tạo cảm giác ăn ngon,
nhưng ngừng thuốc lại chán ăn như cũ; nguy hại hơn là có thể gây hạ
đường huyết đột ngột. Nay không còn dùng nữa.
DS.CKII. BÙI VĂN UY
Những thuốc nên dùng
Lysin:
Là acid amin cần thiết, con người không thể tổng hợp được mà lấy từ thức ăn, lysin có trong thịt, đặc biệt là thịt đỏ(bò, lợn, cừu, gia cầm), trong phô mai, trong một số loài cá như: cá tuyết cá mòi và trong một số hạt. Tính trong 100g thực phẩm thì trứng có 1.070mg; thịt bò thịt nạc, tôm đồng, cá nạc có từ 1400 - 1500mg; đậu xanh có 1.150mg; đậu nành 1.970mg; lạc 990mg lysin. Khi đun nấu lysin mất đi khá nhiều. Ví dụ đun ngũ cốc làm mất đi 80% hàm lượng lysin. Nhu cầu lysin mỗi ngày (tính bằng mg/kg) ở trẻ nhỏ cao hơn ở người lớn cụ thể là trẻ sơ sinh 3 - 4 tháng là 103 trẻ 2 tuổi là 64 trẻ 10 - 12 tuổi là 44 - 60 trong khi người lớn chỉ 12. Trong sữa mẹ có lysin, trẻ bú mẹ thường có đủ lysin.Từ khi trẻ ăn dặm, nếu chọn thực phẩm không loại giàu lysin, chế biến không đúng (đun ở nhiệt độ cao kéo dài) sẽ dẫn tới trẻ thiếu lysin.
Lysin kích thích sự thèm ăn.
Liều lysin cần bổ sung cho trẻ mỗi ngày: trẻ dưới 4kg là 250mg và trẻ trên 4kg là 500mg. Liều này không gây độc. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng lysin còn là một loại chống nhiễm kiềm nên việc dùng vượt quá liều và kéo dài có thể gây nhiễm acid huyết.
Lysin dùng cho trẻ biếng ăn thường chế dưới dạng sirô có phối hợp với vitamin B1 - B6 C - A - D và muối khoáng. Khi dùng sản phẩm này thì không dùng các sản phẩm khác chứa vitamin A - D để tránh thừa hai vitamin này. Lysin còn có dạng viên 200mg, dạng ống tiêm 30mg trong đó có phối hợp với tryptophan, vitamin B12 dùng cho trẻ và người lớn bị thiếu máu
Taurin:
Trong một số thức ăn đồ uống của trẻ như nước tăng lực, sữa thường có bổ sung taurin. Có nhiều quảng cáo cho taurin là thuốc chữa biếng ăn nhưng không phải như vậy.
Taurin được gọi là một acid amin nhưng thực sự không giống như các acid amin khác vì chỉ có chức amin và chức sulfonic (được coi như acid) nhưng không có chức carboxyl như các acid amin khác
Taurin là một thành phần chính của mật, có thể tìm thấy trong ruột già trong các mô của nhiều loại động vật kể cả con người.
Taurin kết hợp với các acid mật, glycin; tham gia vào nhiều quá trình chuyển hóa quan trọng: có nồng độ cao trong các mô, trên võng mạc, bạch cầu và được xem là chất chống oxy hóa, bảo vệ cơ thể trước các chất phóng xạ. Hỗ trợ cho sự phát triển bình thường của hệ thần kinh trung ương, chức năng của hệ tim mạch, chức năng của hệ cơ xương, hệ thị lực trước cũng như sau sinh. Nếu trẻ mới sinh không có đủ lượng taurin cần thiết thì rất dễ bị tổn thương võng mạc, hạn chế sự phát triển của cơ quan tiếp nhận ánh sáng, làm suy yếu thị lực, dẫn đến giảm hay mất khả năng nhìn. Đây là vai trò không thể thay thế được. Ngoài ra, còn có khả năng bảo vệ ngăn ngừa một số chất độc hại do chính cơ thể sinh ra. Thử nghiệm cho hay bổ sung một lượng thích hợp taurin vào khẩu phần ăn sẽ có thể đề phòng được sự kích thích gây tổn hại hệ thần kinh, phòng được xơ vữa động mạch, không làm tăng lipid.
Trong sữa mẹ có taurin. Trong cơ thể taurin tập trung ở xương và thần kinh. Taurin trong sữa mẹ giúp cho sự phát triển bình thường của trẻ.
Khi dùng các loại sữa có bổ sung taurin cần chú ý đến liều dùng để tránh thiếu, thừa taurin làm mất cân bằng chuyển hóa taurin và các amin khác. Trong sữa non lượng taurin là 41,3 7,1mmol/100ml, trong sữa 7 ngày sau sinh lượng taurin là 33,7 2,81mmol/100ml. Lượng taurin trong sữa mẹ của người ăn chay tuy thấp hơn lượng taurin ở người bình thường nhưng vẫn cao gấp 30 lần lượng taurin trong sữa bò. Điều này chứng tỏ sữa mẹ là nguồn cung cấp taurin tốt cho trẻ, khó có loại sữa động vật nào có thể thay thế được.
Hydrposol polivitamin:
Là biệt dược chứa nhiều vitamin trong đó có vitamin A. Làm tăng cường chuyển hóa ăn ngon miệng.Tuy nhiên đây là hỗn hợp vitamin đậm đặc. Phải uống đúng liều thì lúc đầu có hiêu lực chống chán ăn tạm thời song khi dùng quá liều và /hoặc kéo dài sẽ thừa vitamin trong đó có vitamin A, vitamin D lại gây chán ăn.
Loại dùng phổ biến nhất là Hydrosol polyvitamin, thuốc giọt, đóng lọ 85ml; kế đến là Hydrosol polyvitamin, siro, đóng lọ 85ml. Trẻ em dưới 24 tháng: uống thuốc giọt 25 giọt/ngày hay uống siro 1/2 thìa cà phê/ngày. Trẻ em trên 24 tháng: uống thuốc giọt 50 giọt/ngày hay uống sirô 1 thìa cà phê/ ngày.
Chú ý: thuốc giọt thường có ống nhỏ giọt kèm theo. Kẹp nhẹ ống chứa thuốc bằng ngón chỉ và ngón trỏ để thuốc chảy thành giọt (đếm được, đếm đúng số giọt). Không kẹp mạnh ống chứa thuốc giữa ngón tay cái và tay chỉ hay trỏ làm cho thuốc chảy thành dòng (không đếm được giọt, gây quá liều).
Ngoài ra, còn có Hydrosol polyvitamin, viên nang, mỗi nang có: vitamin A(500IU) - vit B1 (2mg) - riboflavin (1,5mg) - pyridoxin (2mg) - pantetonat (4mg) - vit C (50mg) - vit D (1.000IU) - Vit E (2mg) - vit PP (10mg). Cứ 2ml thuốc giọt hay 5ml sirô mới ứng với 1 viên nang. Hydrosol polyvitamin, tiêm bắp, ống 2ml, lọ 20ml. Cứ 2ml ứng với 1 viên nang. Hai loại này chỉ dành dùng cho trẻ lớn tuổi (biết uống viên nang) hoặc không uống được (phải tiêm).
Những thuốc không nên dùng
Cycloheptadin:
Trước đây dùng chữa chán ăn (biệt dược peritol). Nay không dùng nữa vì gây buồn ngủ, mất tập trung, lú lẫn, ảo giác; giữ nước gây béo giả, gây nhầm tưởng lên cân, gây khô miệng, hoa mắt, nôn, sẩn, nhức đầu. Với trẻ nhỏ, làm chậm sự hoàn thiện não, dùng kéo dài có hại cho sự phát triển trí tuệ. Có thể lúc đầu gây thèm ăn, ăn ngon nhưng về sau lại gây chán ăn.
Bộ Y tế đã cấm dùng cycloheptadin chữa chán ăn nhưng biệt dược chứa cycloheptadin vẫn còn trên thị trường để dùng cho các mục đích khác như: chống dị ứng (mày đay, viêm da, viêm mũi nhức đầu vận mạch), đặc biệt trong sốt cỏ khô; điều trị các cơn ác mộng bao gồm cả cơn ác mộng liên quan đến căng thẳng sau chấn thương; dùng trong hội chứng serotonin (một hội chứng xảy ra khi dùng các chất ức chế sự tái hấp thu chọn lọc serotonin (SSRI) và chất MAOI hay trong trường hợp hyperserotonin do khối u carcinoid; dùng phòng và chống nhức nửa đầu ở trẻ em và thanh thiếu niên; dùng làm giảm rối loạn chức năng tình dục do SSRI gây ra; dùng làm giảm mồ hôi do thuốc gây ra; dùng giảm hội chứng nôn theo chu kỳ.
Ngoài việc cấm dùng chữa chán ăn, khi dùng cycloheptadin cho các mục đích khác cũng cần biết cycloheptadin có các chống chỉ định với: glaucoma - loét dạ dày tá tràng - phù nề, ứ nước tiểu - cơn hen nặng. Cân nhắc với người có thai cho con bú.
Hydrocortison:
Trước có dùng hydrocortison để chữa chán ăn vì chúng tăng cường
chuyển hóa, làm tiết nhiều dịch vị ở dạ dày, gây cảm giác đói, ăn ngon,
giữ nước, làm béo giả (nhầm tưởng là lên cân). Nhưng thuốc lại gây nhiều
tác dụng phụ nguy hại, với trẻ em có thể gây ra các tổn thương không
hồi phục. Nay không còn dùng nữa.
InsulinTrước có dùng insulin để chữa chán ăn vì insulin làm tăng hấp thu và chuyển hóa đường của tế bào, hạ đường huyết, tạo cảm giác ăn ngon, nhưng ngừng thuốc lại chán ăn như cũ; nguy hại hơn là có thể gây hạ đường huyết đột ngột. Nay không còn dùng nữa.
DS.CKII. BÙI VĂN UY
